HISTORIA ZAMKU GRABŠTEJN

 Zamek Grabštejn, wznoszący się na skalistym wzgórzu nad miejscowością Chotyně, koło Gródka nad Nysą, po raz pierwszy został wspomniany w dokumencie z 1286 roku, gdzie, jako właściciel zamku wymieniony jest Otto II, burgrabia Donina i Grabštejna.

W 1562 roku zamek, z mocno zadłużonym rozległym majątkiem, odkupuje od Doninów doktor prawa, radca dworu cesarskiego i niemiecki podkanclerzy Królestwa Czech Jerzy Mehl ze Strzelic. Wraz z nowym właścicielem nastał dla zamku bardzo ważny czas – w 1564 roku rozpoczęła się wspaniała przebudowa gotyckiego zamku na okazałą renesansową rezydencję, której wygląd w dużej mierze zachował się do dziś. Podczas odbudowy została zbudowana kaplica św. Barbary, patronki górników pracujących w majątku Grabštejn. Kaplica nazywana jest perłą renesansu w Czechach, przede wszystkim dzięki wspaniałej i bogatej dekoracji malarskiej, która nie ma odpowiednika na szerszym obszarze.

Niestety Jerzemu ze Strzelic nie wiodło się dobrze zbyt długo. W 1586 r. z powodu długów został zmuszony do sprzedaży dóbr grabštejnskich. Nabył je jego przyjaciel i znany bibliofil Ferdinand Hoffmann z Grünbüchl. Od tego czasu Grabštejn zmieniał swoich właścicieli, między innymi na panów z Černous, za których władania, w 1622 roku spłonęła wieża zamkowa. Przez krótki czas zamek był własnością Albrechta z Valdštejna, następnie Jana Hartvíka z Nostic i Matyáša Adama z Trauttmansdorfu, za jego panowania w 1655 roku z rozkazu cesarza Ferdynanda III średniowieczna cylindryczna wieża została obniżona, a mury i fortyfikacje zburzone. Prace nadzorował inżynier wojskowy Francesco Pieroni, który odwiedził zamek w tym samym roku.

W 1704 roku zamek kupuje Jan Václav Gallas  (Johann Wenzel von Gallas), który przekazuje go swojemu synowi Filipowi Josefowi (Philip Joseph)  Gallasowi. Cały swój majątek zapisuje w spadku swojemu dalekiemu krewnemu Kristiánowi Filipowi z Clam, za którego własności zamek ponownie spłonął w 1781 roku, a następnie został naprawiony i zrekonstruowany. Zamek służył wówczas jedynie, jako urząd i nie był już zamieszkiwany przez dwór. Kolejnym właścicielem zamku był Kristián Kryštof  (Krystian Kristof ) Clam-Gallas, który w 1818 roku zlecił przebudowę dawnej kancelarii na dziedzińcu (dziś siedziba wojska czeskiego) na klasycystyczny dworek, który służył Clam-Gallasom, jako letnia rezydencja.

W 1843 roku, kiedy właścicielem zamku był Eduard (Edward) Clam-Gallas, w zamkową wieżę uderzył piorun, powodując rozległy pożar, który objął dachy i ostatnie piętro sąsiedniego północnego skrzydła górnego zamku. Podczas remontu spalonych pomieszczeń wieża otrzymała nową formę z neogotyckim zwieńczeniem na szczycie, którą zachowała do 1992 roku.

Ostatnim męskim potomkiem rodu Clam-Gallasów był František (Franz Joseph Christian Maria Graf von Clam-Gallas), który umierając w 1930 roku zapisał cały nabyty majątek swoim siedmiu córkom, a właścicielką Grabštejnu została Marie Clam-Gallasová i jej mąż Karl Podstatzky z Lichtensteinu. Po pierwszej wojnie światowej z powodu reformy rolnej Clam-Gallasowie stracili jedną piątą swoich ziemi. Jednak pozostawiono im zamek, gdzie założyli małe rodzinne muzeum, a od roku 1943 roku udostępnili je turystom. Niestety w 1945 r. na podstawie tzw. :”dekretów prezydenta Benesza” cały majątek został Clam-Gallasom skonfiskowany i dla Grabštejnu rozpoczęła się nowa era, kiedy zamek zaczął stopniowo niszczeć.

 

Od roku 1953 służył potrzebom wojska, przechodzi na własność Ministerstwa Obrony Narodowej i jest zarządzany przez wojskową administrację kwaterunkową. W tym czasie zamek był już w złym stanie, dlatego w 1955 roku omawiano plan jego generalnego remontu. Wojsko w pełni korzystało z zamku do 1970 roku, kiedy to cały budynek został przekazany Regionalnemu Centrum Państwowej Opieki nad Zabytkami i Ochrony Przyrody w Ústí nad Labem. Jednak teren zamku nadal był terenem strzeżonym przez wojsko. Po odejściu wojsk czechosłowackich zamek został doszczętnie zniszczony i przez kilka lat stał się niezamieszkaną ruiną. Nie tylko czas i niekorzystny wpływ przyrody, ale także wandale, poszukiwacze skarbów czy złodzieje mieli duży udział w zniszczeniu zabytku.

W 1990 roku wojska czechosłowackie przekazały teren zamku Państwowemu Instytutowi Zabytków w Ústí nad Labem. Ten rozpoczął generalny remont na wpół zrujnowanej budowli, który w dużej mierze został ukończony w 2010 roku.